wróć do HISTORIA>>

Zarys dziejów miasta Opoczna i powiatu opoczyńskiego do 1939 r. (cz. I).

Dzieje Opoczna sięgają czasów wczesnego średniowiecza. Najstarsza wzmianka historyczna związana z miastem pochodzi z 1260 r. Mówi ona o wymordowaniu przez Tatarów w Zawichoście sióstr franciszkanek, wśród których męczeńską śmierć poniosła błogosławiona Stanisława z Opoczna. Kolejna informacja pochodzi z 1284 r. i przedstawia informacje dotyczące przyznania przez księcia Leszka Czarnego wsi Opocza kolegiacie sandomierskiej. Przypuszczenie, iż Opocza to późniejsza nazwa Opoczno, potwierdzili: Jan Długosz i Jan Łaski, którzy wymienili probostwo Opoczyńskie jako pierwotne uposażenie prepozytury (proboszcza) przy kolegiacie sandomierskiej.
Pierwotne miasto rozwinęło się na przełomie XIII i XIV w. Wiemy, że w czasie pobytu króla Kazimierza Wielkiego w Opocznie w 1360 r., posiadało już prawa miejskie. Właśnie w czasie tych odwiedzin, monarcha zezwolił Piotrowi Krakówce i jego synowi Hermanowi, wybudować młyn na rzece Drzewiczce i oddal im jego trzecią część na własność.
W tym najdawniejszym okresie dziejów miasto osadzone było na prawie średzkim, a jego najstarszą część stanowiła osada kościelna przy kościele parafialnym św. Marii Magdaleny. Świątynia ta powstała prawdopodobnie w XIII w., zaś parafię erygowano około 1370 r. Miasto Opoczno zaczyna się rozwijać w szybkim tempie. Już we wrześniu 1361 r. Jędrzej, dziedzic Drzewicy, sprawuje z ramienia króla w grodzie sądy. Przebywa w nim też prokurator, czyli ekonomiczny zarządca dworu królewskiego (procurator curie regis), co świadczy o znajdującej się rezydencji królewskiej.
Pierwotnego aktu fundacyjnego jednak nie znamy. Więcej szczegółów o początkach miasta dostarcza dokument z 1365 r., w którym król Kazimierz Wielki potwierdził sprzedaż wójtostwa w Opocznie przez Mikołaja Streybyra na rzecz Hanki Kiełbasy z Piotrkowa. Wynika z niego, że gród założony był na obszarze 100 łanów (tj. 1600 ha), z których 6 należało do wójta i tylko l do proboszcza. Mieszczanie byli zobowiązani płacić 12 groszy podatku od jednego łanu, z karczmy zaś po 4 grosze, a z domów i ogrodów po jednym groszu. Dość znaczne uprawnienia otrzymał wójt (zbierał podatki, przewodniczył sądom), lecz zobowiązany był, wraz z wyposażonym przez siebie kopnikiem pancernym, do udziału w wyprawach wojennych. Dokument ten potwierdza także nową lokację miasta. 'Tym razem przeprowadzona została ona na prawie magdeburskim. Opieka władcy państwa przyczyniła się do znacznego rozwoju miasta. Powstało ono na gruntach królewskich - obok dawnego, starego miasta -nad rzeką Drzewiczką, przy ujściu do niej rzeki Wąglanki. Obejmowało zaś obszar 6 ha i było otoczone kamiennym murem o długości 940 m. za nim wzniesiono zamek obronny, zbrojnicę, dwór wójtowski, kościół św. Bartłomieja i sukiennice.
Do miasta wiodły dwie bramy: łowicka, od strony traktu inowłodzkiego i dolna, z kierunku traktu gielniowskiego. W tym okresie następuje znaczący rozwój osadnictwa i handlu. Korzystne położenie Opoczna wzdłuż, ważnych szlaków handlowych (z Rusi do Wrocławia i z Torunia przez Łęczycę do Sandomierza) przyczyniło się do znacznego wzrostu zamożności mieszczan.
Osobny i do końca nie wyjaśniony rozdział w dziejach miasta, stanowią czasy panowania króla Kazimierza Wielkiego. A szczególnie jego związki z Esterką. Według przekazów historycznych była ona z pochodzenia Żydówką, z którą król miał dwóch nieślubnych synów: Pełkę i Niemirkę. Dla swojej kochanki władca wybudował dworek, noszący we współczesnych czasach nazwę Domu Esterki. Fakt, iż kobieta ta pochodziła z Opoczna, prawdopodobnie był powodem licznych przywilejów królewskich dla miasta. Niezmiernie dosadnie ujął to Jan Łaski w swoim Liber beneficjorum archidiecezji gnieźnieńskiej, stwierdzając, iż. głównie dla niej przybywał do miasta, a ...rodzinnemu jej miejscu wicie czynił dobrodziejstw...
Wraz z rozwojem gospodarczym nastąpił znaczący awans polityczny i administracyjny miasta. Za panowania króla Kazimierza Wielkiego został utworzony powiat opoczyński. Jego pierwszym starostą był powołany w 1368 r. Sobek z Wyskowic. Tym samym dotychczasowe podporządkowanie grodu opoczyńskiego kasztelanii żarnowskiej straciło na znaczeniu.
Około 1405 r., dzięki staraniom wójta Hanki Kiełbasy, wybudowany został -poza murami obronnymi - szpital i kościół pod wezwaniem Ducha Świętego. Wspomniany szpital pełnił jednocześnie funkcję przytułku dla ubogich i był obsługiwany głównie przez mnichów z zakonu Ducha Świętego, zwanych także duchakami. Na ich uposażenie przeznaczono m.in. wieś Dzielną. W początkach
XV w. parafia opoczyńska obejmowała obszar około 93 km2 i żyło w niej 432 mieszkańców.
W drugiej połowie XV w. król Kazimierz Jagiellończyk oddał mieszczanom opoczyńskim błotniste tereny, położone nad Drzewiczką, na łąki i ogrody warzywne. Zdaniem Jana Piotra Dekowskiego (Opoczno i okolice) nadanie to przyczyniło się do rozwoju na większą skalę hodowli zwierząt gospodarczych. Obok rzemiosła i rolnictwa duże znaczenie odgrywał w życiu miasta handel, zwłaszcza sprzedaż soli. W 1456 r. Kazimierz Jagiellończyk potwierdził, nadany wcześniej, przywilej wyłączności sprzedaży soli przez opoczyńskich prasałów (dawne określenie handlujących solą). Ważnym wydarzeniem w rozwoju grodu było potwierdzenie, na prośbę podkanclerza Macieja Drzewickiego w 1504 r. przez króla Aleksandra Jagiellończyka, przywilejów miasta nadanych za panowania Kazimierza Wielkiego.
Już w XVI w. istniała w Opocznie szkołą, prowadzona przez jednego tylko nauczyciela. Jednak poziom nauczania w niej musiał być dość dobry, skoro jej wychowankowie często podejmowali studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.
W 1521 r. przy kościele parafialnym byli dwaj wikariusze: nauczyciel i zakrystian. Z pierwszej połowy XVI w. znani są dwaj, pochodzący z Opoczna, franciszkanie: Stanisław i Marcin, którzy w dobie przemian reformacyjnych zmienili wyznanie na protestantyzm. Z tego okresu pochodzi też wzmianka historyczna, informująca o tym, że w 1544 r. wikariuszem zamku w Krakowie był Jan z Opoczna.
Ważne wydarzenia dla rozwoju miasta miały miejsce także w czasach panowania króla Zygmunta Augusta. Pragnąc polepszyć byt mieszczan, przywilejem z roku 1550 zabronił w okolicznych wioskach warzenia piwa oraz odbywania w nich targów. Natomiast opocznianom pozwolił na wyrąb drzewa w królewskich lasach. Zgodził się również na budowę wodociągów miejskich i zbiorników wodnych na Drzewiczce. Jednocześnie na obsługę wspomnianych budowli oraz na konserwacje murów miejskich, nałożył specjalny podatek od warzących piwo.

Marek Ziębicki

część 2  część 3   część 4