wróć do HISTORIA>>

Herb Opoczna

(zobacz też tu)

Herb Odrowąż, który obecnie jest herbem miasta Opoczna jest jednym z najstarszych herbów w Polsce /obok herbów Nowina i Korczak/. Należał do licznego w okresie średniowiecza rodu Odrowążów, który wg.
J. Długosza przybył z Moraw. Kronikarz określił ich jako "mężów przezornych i wymownych, skłonnych do mowy popędliwej", Pierwsza, niepewna wzmianka o Odrowążach pochodzi z 966r. W przywileju klasztoru na Łysej Górze wspomniany jest Saula de Końskie, hrabia Odrowąż. Wiadomość ta nie jest prawdziwa, gdyż klasztor na Łysej Górze był ufundowany znacznie później. Niektórzy przyjmują, żę dom Odrowążów "stanął w Polsce" razem z żoną Mieszka I Dąbrówką i został założony przez "Saula de Końskie", który przybył do Polski z wielkimi skarbami".
Początki rodu Odrowążów nie są więc znane. Pewne jest natomiast to, iż w XII w. istniał na ziemiach polskich taki ród a ich herb występuje w XIVw, i jest wymieniony obok innych w "Wappenboek" herolda z Flandrii, Gelrego. Posiadał już taką formę jak obecnie.
Odrowąźowie posiadali swe dobra m.in. w kasztelanii żarnowskiej parafie: Białaczów, Końskie, Odrowąż oraz inne miejscowości na taranie ziem polskich. W XV-XVIw Odrowążowie byli dzierżawcami starostwa opoczyńskiego. W XVw. dzierżawcą był Eustachiusz ze Sprowy, w latach 1478-1515 Jan -chorąży sandomierski, do 1543r. Stanisław, brat w/w kasztelan żarnowski, Stanisław s. Stanisława, sekretarz królewski w latach 1543-1555.
Herb Odrowąż posiada jeden z częściej spotykanych elementów w polskich herbach - strzałę, która samodzielnie występuje w 8 herbach, a współistnieje z innymi znakami w 82 odmianach.
Kasper Niesiecki w swym herbarzu opisuje herb Odrowąż następująco "Ma być w polu czerwonym strzała biała, z końcami na obie strony zakrzywionymi. W hełmie ogon pawi, a w nim tenże herb." Herb ten był także opisywany jako "zawascha y rogaczyna".
Symbolika tego dosyć oryginalnego herbu w heraldyce polskiej jest niejednoznaczna i nie jest wyjaśniona do końca. Bartosz Paprocki w 1584r, podawał następującą legendę związaną z powstaniem herbu Odrowąż oraz jego znaczeniem: "Mąż jeden sławny w Morawiew w cudzej ziemi z poganinem o sztukę strzelał z łuku potem z nim i za pasy chodził i dziwnych sztuk rycerskich ze sobą próbowali. Ów poganin, widząc, że nań szczęścia i mocy nie miał, przed monarchą krainy onej, znając łaskę pańską dla tego, że mu się z każdym nieprzyjacielem fortunnie w potrzebach zdarzyło chcąc i nad onym górę otrzymać o szczudłki z nim przed cesarzem czynić chciał. On z gniewu mając to sobie za zelżywość uchwycił za gębę, którą mu z wąsem i nosem oderwawszy na strzałę wetknął i ukazał panu, który wzgardziwszy onym poganinem zeszpeconym dał mu za wieczny upominek onej jego zwierzchności nad nim strzałę przez wąs przewleczoną i nazwał go Odrzywąs. "Odrowąż po ten wiek."
W końcu XIXw. Franciszek Piekosiński wysunął hipotezę, iż herby Odrowąż, Ogończyk, Kościesza, Lis wywodzą się ze znaków runicznych przybyłych na ziemie polskie w VIII i IXw. od Normanów. Twierdzi, że przyjęto je jako znaki stannicze. Następnie w ciągu wieków uległy przekształceniu. Piekosinski w herbie Odrowąż dopatrzył się run "tyr" i "madr". Runa "tyr" zbliżona była do strzały ustawionej wąsem do góry. Pierwotnie oznaczała boga wojny Thora, potem wojownika. Runa "madr" o kształcie zbliżonym do półksiężyca oznaczała uogólniając symbol wiedzy.
F. Piekosinski twierdzi, że godła te przetrwały w tradycji polskiej i po kilku wiekach ich symbolika przestała być znana. W herbie Odrowąż dopatrzono się więc strzały.
Niekiedy nazwę herbów kojarzono z nazwani rzek i jezior. I tak herb Odrowąż niektórzy wywodzili od słowa Odra. W związku z tym upatrywano siedzib przodków rodu Odrowążów właśnie nad Odrą.
Obecnie herb Odrowąż jest herbem miasta Opoczna. prawdopodobnie nie jest herbem historycznym tego miasta.
Po raz pierwszy "sigillum civitatis Oppoczno" jest wzmiankowane w 1487r. Nie zachowały się jednak informacje dotyczące tegoż znaku. Przypuszczać należy, że znak związany był z osobą św. Bartłomieja, patrona opoczyńskiego kościoła parafialnego ufundowanego przez króla Kazimierza Wielkiego. Pierwsze, znane obecnie wizualne przedstawienie herbu Opoczna pochodzi z XVIIw. W Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się odcisk opłatkowy i przerys pieczęci z 1683r. Przedstawiają one św. Bartłomieja /wyobrażenie całej postaci/ z mieczem wzniesionym do góry /lub nożem/. Średnica pieczęci - 47mm. Następne wizualne przedstawienie herbu Opoczna pochodzi z 1778r. Odcisk opłatkowy i przerys pieczęci ukazuje całopostaciowe wyobrażenia św. Bartłomieja. W prawej ręce trzyma nóż w lewej odartą, własną skórę. Wyżej przedstawione odciski i przerysy pieczęci znajdują się w "Zbiorze heraldycznym M. Gumowskiego" i w "Zbiorze pieczęci miejskich Wiktora Wittyga". w "Zbiorze heraldycznym Gumowskiego znajduje się również przerys herbu Opoczna, który został zaprojektowany przez T. Chrząńskiego w 1847r. Przedstawia on postać św. Bartłomieja w powłóczystych szatach z aureolą i eżem /mieczem/ wzniesionym do góry. /Dokładniejszy opis w/w pieczęci znajduje się w pracy F. Kiryka "Opinia w sprawie herbu Opoczna" - w zbiorach Muzeum Regionalnego w Opocznie/ W archiwum Muzeum Regionalnego w Opocznie znajduje się również dokument z 22 VI 1796r. stanowiący wypis z akt wójtowskich opoczyńskich dokonany przez Macieja Klimeckiego, pisarza. Na dokumencie tym widniej odcisk pieczęci miasta Opoczna. średnica w/w pieczęci - 49mm. 0pis - w centrum koła owalna tarcza z wyobrażeniem św. Bartłomieja /całopostaciowym/. W prawej ręce trzyma noś wzniesiony do góry. Nad owalną tarczą korona /otwarta/ po jej bokach dwie palmowe gałązki. W otoku pieczęci napis "Sigillum Civitatis S.R.M. Opoczno" /S. - Sacre, R. - regiae, M. - majestatis/ w/w odcisk pieczęci jest nieomal identyczny z odciskiem pieczęci z 1683r.
Z powyższych rozważań wynika, iż pierwszym herbem Opoczna był wizerunek św. Bartłomieja, który był stosowany do końca I Rzeczpospolitej. Obecny herb Opoczna przyjęty został dopiero po II Wojnie Światowej.