wróć do HISTORIA>>

U kresu okupacji hitlerowskiej - styczeń 1945 r. (cz. I).

Jesienią 1944 r. władze sowieckie zdecydowały o przeprowadzeniu w styczniu 1945 r. strategicznego natarcia na kierunku berlińskim, które przeszło do historii pod nazwą operacji wiślańsko-odrzańskiej. W myśl opracowanego w listopadzie planu ataku, głównymi celami ofensywy styczniowej było: rozpoznanie sił niemieckich osłaniających centralny, berliński, kierunek uderzenia, wyzwolenie ziem polskich położonych na zachód od Wisły i zajęcie dogodnych podstaw wyjściowych do dalszych działań na Berlin i na skrzydła: Pomorze i Dolny Śląsk. Aby osiągnąć zakładane cele dowództwo radzieckie przewidywało wykonanie siłami l Frontu Białoruskiego i l Frontu Ukraińskiego, z przyczółków na Wiśle, dwóch czołowych uderzeń rozcinających na kierunku poznańskim i wrocławskim. W myśl planu całej operacji l Front Białoruski marszałka Gieorgija Żukowa miał rozbić warszawsko-radomskie zgrupowanie nieprzyjaciela, przełamać obronę 9 Armii Polowej, wyzwolić Warszawę i głównymi siłami osiągnąć rubież: Piotrówek, Żychlin, Łódź, po czym kontynuować natarcie w ogólnym kierunku na Poznań. Zgodnie z dyrektywą dowódcy frontu związki operacyjne miały wykonać trzy uderzenia: główne, z przyczółka magnuszewskiego w kierunku na Białobrzegi - Skierniewice -Kutno; drugie, z przyczółka puławskiego w kierunku Radomia i Łodzi; pomocnicze, z rejonu Jabłonna - Legionowo i spod Warszawy, które miało za zadanie likwidację niemieckiego przyczółka w widłach Wisły i Bugonarwi oraz oskrzydlenie Warszawy od północnego zachodu. Spośród związków operacyjnych, rozpoczynających natarcie z przyczółka puławskiego, główne zadanie otrzymała 69. armia gen. Władimira Kołpakczi. Jej celem było przełamanie obrony nad Wisłą, a następnie kontynuowanie natarcia na kierunku: Zwoleń - Radom - Tomaszów Maz. - Łódź. Na południe od 69. Armii nacierać miała 33. armia gen. Wieczysława Cwietajewa, wykonująca główne uderzenie w kierunku na Szydłowiec i Skarżysko-Kamienną. Obie armie miały być wspierane przez 9 i l l Korpus Pancerny oraz 7 Korpus Kawalerii Gwardii.
Natomiast głównym zadaniem l Frontu Ukraińskiego marszałka Iwana Koniewa, było wykonanie uderzenia w kierunku na Częstochowę i Kraków. Siły frontu składały się z pięciu Armii ogólnowojskowych (3, 5, 13, 52 i 60), dwóch Armii pancernych (3 i 4), trzech korpusów pancernych (4, 25 i 31) i 7 Korpusu Zmechanizowanego. Przy współdziałaniu z l Frontem Białoruskim wyżej wymienione jednostki miały rozbić radomsko-kieleckie zgrupowanie nieprzyjaciela i w 10-11 dniu uderzenia osiągnąć rubież: Piotrków Tryb. - Radomsko - Częstochowa - Bochnia. Linia rozgraniczająca fronty przebiegała przez Józefów - Iłżę - Opoczno - Pabianice - Łask - Zduńską Wolę - Sieradz i dalej, w kierunku Krotoszyna. Należy podkreślić, że Opoczno wraz z północno - wschodnim obszarem powiatu, leżało już w pasie natarcia wojsk l Frontu Białoruskiego.
Do przeprowadzenia operacji wiślańsko - odrzańskiej Naczelne Dowództwo Armii Czerwonej przygotowało ogromne środki i siły. I tak l Front Białoruski liczył 1.119.838 żołnierzy oraz 2192 czołgów, 1279 dział pancernych, 2490 dział polowych, kalibrów 45 i 57 mm, 7015 dział polowych powyżej 76 mm, 7595 moździerzy 82 i 120 mm, 1114 katiuszy, 1676 dział przeciwlotniczych. Siły przeznaczane do dyspozycji l Frontu Ukraińskiego były mniejsze i wynosiły: 1.083.848 żołnierzy, 2427 czołgów, 1200 dział pancernych, ponad 9 tyś. dział i 7 tyś. moździerzy oraz przeszło l tyś. wyrzutni artylerii rakietowej (katiusz). Ogółem nad środkową Wisłą w jednostkach uczestniczących w ofensywie znajdowało się ponad 2.200.000 żołnierzy, ponad 36 tyś. dział i moździerzy, 6460 czołgów i dział pancernych, 4772 samoloty. Tak duże zaangażowanie sił i środków po stronie Armii Czerwonej świadczy niewątpliwie o rozmachu operacji wiślańsko-odrzańskiej i solidnym przygotowaniu strony radzieckiej do przyszłych działań zbrojnych.
Siły niemieckie, skierowane do obszaru w pasie natarcia l Frontu Białoruskiego i 1 Frontu Ukraińskiego, składały się głównie z oddziałów Grupy Armii „A" gen. płk. Josepha Harpe. Liczyły one około 400 tyś. żołnierzy, 4 tyś. dział i moździerzy oraz ponad l tyś. czołgów i dział pancernych. Na kierunku natarcia wojsk marszałka G. Żukowa zajmowała pozycje obronne 9 Armia Polowa gen. płk. Smilo von Lutwitza, wspomagana przez XL Korpus Pancerny (miejsce dowodzenia 9 Armii Polowej znajdowało się w Tomaszowie Maz.). Natomiast zadanie główne, powstrzymanie natarcia wojsk l Frontu Ukraińskiego, otrzymała 4 Armia Pancerna gen. Fritza Grasera oraz część 17 Armii Polowej. Wojska Grupy Armii „A" były wspierane przez 6 Flotę Powietrzną gen. płk. Rittera von Greima, dysponującą około 400 samolotami. Zasadnicze pozycje obronne wojsk niemieckich na obszarze powiatu opoczyńskiego znajdowały się nad rzekami: Drzewiczka - Pilica i stanowiły część systemu obrony ciągnącego się wzdłuż Bzury, Rawki, Skierniewic, Nowego Miasta, Kielc. Był to tylko jeden z elementów całego systemu obronnego, który przygotował okupant hitlerowski na wypadek przełamania obrony na Wiśle. Silne pozycje obronne przygotowano nad rzeką Radomką. Drugą rubież niemieckiego systemy obronnego stanowił tzw. pas „a", na którego obszarze najlepiej przygotowanym do obrony był tyłowy pas Armii niemieckich, ciągnący się od Sochaczewa przez Skierniewice, dochodził do Pilicy w rejonie Rzeczycy i dalej wzdłuż tej rzeki przechodził przez Spałę, Tomaszów Maz., Przedbórz Koniecpol. Elementem wzmacniającym poszczególne rubieże obronne były tzw. węzły obrony, to jest silnie bronione miasta, którymi w najbliższej okolicy były: Nowe Miasto, Tomaszów Maz., Łódź.
W dniu 12 l 1945 r. uderzenie wojsk l Frontu Ukraińskiego i 14 stycznia wojsk l Frontu Białoruskiego rozpoczęło operację wiślańsko-odrzańską. W pierwszym etapie walk, trwającym od 12 do 18 stycznia, wojska głównego zgrupowania uderzeniowego l Frontu Ukraińskiego przełamały nadwiślańską rubież obrony nieprzyjaciela. Już 15 stycznia oddziały 3 Armii Gwardii, 13 Armii i 4 Armii Pancernej zdobyły Kielce, a czołówki 3 Armii Pancernej Gwardii dotarły do Pilicy i po przełamaniu tyłowego pasa obrony niemieckiej nad tą rzeką opanowały Radomsko (16-17 stycznia). Linia frontu przebiegała przez Szydłowiec, na północ od Kielc, Żarnowa, Radomska, Częstochowy. Zagrożone okrążeniem wojska niemieckie w rejonie Końskie - Opoczno - Przedbórz wycofały swoje odziały na zachód w kierunku Piotrkowa Tryb. Tym samym nacierające na zachód jednostki l Frontu Ukraińskiego zajmowały południowe obszary powiatu opoczyńskiego. W wyniku działań 3 Armii Gwardii, przy współdziałaniu 9 Korpusu Pancernego z l Frontu Białoruskiego, wyzwolony został we wtorek, 16 stycznia Białaczów (jednak ostateczne zakończenie walk nastąpiło dopiero 20 stycznia). W nocy z 16 na 17 stycznia wojska 4 Armii Pancernej i 13 Armii opanowały Żarnów. Natomiast do Sławna i Paradyża oddziały 3 Armii Gwardii wkroczyły w nocy z 17 na 18 stycznia.

Marek Ziębicki

część 2  część 3