wróć do HISTORIA>>

Początki starostwa opoczyńskiego

sięgają połowy XIV wieku, kiedy to na miejscu istniejących dotychczas kasztelanii utworzono powiaty.
Wówczas między 1346-1368 r. powstał powiat opoczyński, który bez zasadniczych zmian przetrwał do końca XVIII wieku. Nazwa "starosta nasz rzeczonego miasta Opoczna" występuje w dokumencie króla Kazimierza Wielkiego z 12 marca 1360 roku. Pierwszym znanym źródłowo starostą był Sobko z Wyszkowic (vel Wyskowic) wzmiankowany w dokumencie Kazimierza Wielkiego wystawionym w 1368 roku. Funkcje starostów opoczyńskich pełnili m.in. Piotr Rpiszka (XIV wiek), Piotr Szafraniec z Pieskowej Skały, Mszczuj ze Skrzyńska, Jan Mszczujowic. Prawie całe następne stulecie urząd starosty opoczyńskiego należał do rodziny Odrowążów ze Sprowy (do 1555 roku). Z rodziny Odroważów urząd ten pełnili m.in. Eustachy ze Sprowy i Stanisław ze Sprowy.
W XVI wieku starostami opoczyńskimi byli m.in.: Wincenty Przerębski, Mikołaj Przerębski, Stanisław Ligęza z Bobrku, w pierwszej połowie XVIII wieku Zbigniew Olesicki. W XVIII wieku urząd należał do rodu Małachowskich, m.in. Mikołaja Małachowskiego i od 1784 roku Jana Małachowskiego - posła ziemi opoczyńskiej na Sejm Czteroletni. Wówczas powiat opoczyński leżał w granicach województwa sandomierskiego i w końcu XVIII wieku zajmował powierzchnię około 2.455 kilometrów kwadratowych, zamieszkiwaną przez 37 tysięcy osób.
Traktaty rozbiorowe wcieliły powiat opoczyński do zaboru austriackiego -cyrkułu koneckiego. Od 1807 roku powiat opoczyński wszedł w granice Księstwa Warszawskiego i należał do departamentu radomskiego. Tę przynależność administracyjną zachowano także pod rządami rosyjskimi z tą jednak różnicą, że w 1837 roku zamieniono nazwę departament na gubernię. W 1867 roku z powiatu opoczyńskiego wydzielono część południowo-wschodnią (1547 km2), z której utworzono powiat konecki.
W 1867 roku powiat opoczyński liczył 63.435 mieszkańców, w 1884 - 87.701 osób i obejmował l miasto, 8 osad miejskich (Białaczów, Drzewica, Gielniów, Odrzywół, Przysucha, Skrzynno, Sulejów, Żarnów) i 23 gminy (Białaczów, Drzewica, Goździków, Janków, Klwów, Krzczonów, Kuniczki, Machory, Niewierszyn, Opoczno, Ossa, Owczary, Przysucha, Radonia. Rusinów, Skrzyńsko, Studzianna, Stużno, Stworzyce, Topolice, Unewel, Wielka Wola, Zajączków). Pod względem kościelnym powiat stanowił dekanat opoczyński diecezji sandomierskiej i składał się z 29 parafii.
Pierwszym komisarzem rządu niepodległej Polski na powiat opoczyński od 11 listopada 1918 roku był Stefan Janas. Funkcję tę pełnił do 28 lutego 1919 roku.
W latach 1919-1939 funkcję starostów powiatu opoczyńskiego pełnili: 1919-1922 - Tadeusz Giedroyć, 1922 -1927 - Zygmunt Kotłubaj, 1927-1929 -Konstanty Kossobudzki, 1929-1934 -Adam Krauze, 1934-1935 - Brzostyński, 1935-1938 - Bielawka, 1938-1939 -Jan Kurzeja (zastępcą starosty był Ludwik Kraszewski).
W okresie międzywojennym powiat należał do województwa kieleckiego od 2 sierpnia 1919 roku do 30 marca 1939 roku. Od l kwietnia 1939 powiat opoczyński należał do województwa łódzkiego.
W okresie międzywojennym obejmował l miasto i 23 gminy: Krzczonów, Stużno, Przysucha, Skrzyńsko, Goździków, Rusinów, Drzewica, Klwów, Ossa, Studzianna, Opoczno, Kuniczki, Unewel, Zajączków, Radonia, Owczary, Niewierszyn, Wielka Wola, Janków, Topolice, Machory, Sworzyce, Białaczów. Najliczniejszymi gminami były gminy Opoczno i Machory, najmniej liczne to Owczary i Studzinna.
Po wkroczeniu okupanta niemieckiego na terytorium Polski, w początkach okupacji powiat opoczyński został zlikwidowany i włączony do powiatu Tomaszów Mazowiecki (Kreis Tomaszów), dystrykt radomski.
Po 17 stycznia 1945 roku powrócono do przedwojennego podziału administracyjnego i powiat opoczyński w byłych granicach został włączony do województwa łódzkiego. Taki stan utrzymał się do 30 czerwca 1950 roku. Od l lipca 1950 r. do 30 maja 1975 zasilał województwo kieleckie.
W latach 1945 - 1954 powiat opoczyński liczył 22 gminy. Pierwszym przewodniczącym Powiatowej Rady Narodowej w Opocznie został po wyzwoleniu Józef Klimczak a starostą powiatowym Tadeusz Zieliński. Pełnił tę funkcję do 1948 roku. Od 1948 do 31 marca 1950 starostą był Chlebny, a wice starostą Bolesław Wojewódzki. Następnie urząd starosty uległ likwidacji.
Na skutek reformy podziału administracyjnego wsi i powołania 25 września 1954 roku gromadzkich rad narodowych zniesione zostały gminy i utworzono 70 gromadzkich rad narodowych.
l stycznia 1956 roku utworzony został powiat przysuski, do którego przekazano 15 gromadzkich rad z powiatu opoczyńskiego.
W latach 1959-1967 zniesione zostały najsłabsze gospodarczo gromady i ostatecznie powiat opoczyński liczył 29 gromad i miasto Opoczno, l stycznia 1973 roku nastąpiły dalsze zmiany w systemie podziału administracyjnego państwa. Na miejsce dotychczasowych gromad utworzono w powiecie opoczyńskim 11 gmin i miasto Opoczno.
9 grudnia 1973 roku przeprowadzona została następna reorganizacja terenowych organów władz i administracji państwowej, polegająca na zniesieniu Prezydium Powiatowej Rady Narodowej jako organu administracji państwowej i utworzeniu stanowiska naczelnika powiatu jako organu wykonawczo - zarządzającego rady narodowej. Pierwszym naczelnikiem powiatu opoczyńskiego został Tadeusz Mamrot, zastępcami Alfons Białopiotrowicz i Franciszek Jaciubek.
l lipca 1975 roku wprowadzony został dwustopniowy podział administracyjny, tj. na jednostki stopnia podstawowego (gminy, miasta, miasta i gminy) oraz stopnia wojewódzkiego. Teren byłego powiatu opoczyńskiego, podzielony na gminy został włączony do nowo utworzonego województwa piotrkowskiego, z wyjątkiem gmin Drzewica i Odrzywół, które włączono do woj. Radomskiego. l stycznia 1976 roku miasto Opoczno i gmina Opoczno zostały połączone w jeden organ administracji państwowej pod nazwą miasto i gmina Opoczno.
W 1962 roku w skład powiatu wchodziły następujące gromady: Aleksandrów, Białaczów, Błogie Szlacheckie, Brzustów, Bukowiec nad Pilicą. Bukowiec Opoczyński, Dąbrowa nad Czarną, Drzewica, Gawrony, Kamienna Wola, Kraśnica, Kraszków, Libiszów, Marcinków, Mniszków, Myślakowice, Odrzywół, Opoczno, Paradyż, Petrykozy, Podklasztorze, Poświętne, Prymusowa Wola, Radzice, Skórkowice, Sławno, Smardzewice, Straszowa Wola, Szadkowice, Wójcin, Żarnów.
Na przestrzeni lat zmieniała się ilość mieszkańców powiatu opoczyńskiego. I tak w 1867 roku - 63.435, w 1909 roku - 133.072, w 1911 roku - 138.500, w 1921 roku - 122.798, w 1931 roku -130.500, w 1937 roku - 136.099, w 1939 roku - 136.300. Około 78% ludności zajmowało się rolnictwem, 13% pracowało w przemyśle, 3% zajmowało się handlem, 1,6% pracowało w komunikacji. W 1931 roku powiat opoczyński obejmował powierzchnię 1776 km2.
W 1950 roku w przemyśle pracowało 6,3% ludności, w rolnictwie 87%, w budownictwie 1%, w obrocie towarowym 1,3%, w nauce i oświacie 0,9%.

Lidia Świątek
(z "Tygodnika Opoczyńskiego" nr 48 2001)