wróć do HISTORIA>>

Zbrodnie niemieckie na terenie powiatu opoczyńskiego 1939 - 1945 (cz. V).

część 1  część 2  część 3  część 4
 
System masowej zagłady rdzennej ludności na terenie powiatu opoczyńskiego ogarnął swym zakresem także mieszkających na jego obszarze Żydów. Na terenie całego dystryktu radomskiego w marcu 1940 r. liczba Żydów wynosiła od 282.380 do około 360.000 osób. z tego na terenie okupacyjnego powiatu tomaszowskiego przebywało 28.938 - w dniu spisu z 10 marca 1940 r. i 40.118 w 1941 r., przy czym wzrost liczby ludności żydowskiej na terenie dystryktu spowodowany był głównie ruchami migracyjnymi, trwającymi od września 1939 r.
Z chwilą wkroczenia wojsk niemieckich w granice państwa polskiego rozpoczęła się eksterminacja także ludności żydowskiej. Plan ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej (Endlosung) został opracowany jeszcze przed agresją na Polskę i zakładał biologiczne wyniszczenie całej populacji. Pierwszym etapem jego realizacji były przesiedlenia i deportacje Żydów z terenów wcielonych do Rzeszy na obszar Generalnej Guberni. Należy podkreślić, że przesiedlenia objęły szerokim zakresem również Polaków.
Już w grudniu 1943 r. dotarły do dystryktu radomskiego pierwsze transporty Żydów, wysiedlonych z Kraju Warty (Poznańskie). Większe transporty zaczęły napływać do powiatu tomaszowskiego w marcu 1941 r. I tak w dniu 11 marca przybyło około l000 Żydów z Płocka, których rozmieszczono w miasteczkach i wioskach całego powiatu: Drzewicy (200), Przysusze (200), Białaczowie (205), Gielniowie (75), Żarnowie (235) i Paradyżu (75). Podobnie postąpiono z transportem do Końskich. Żydów z tego transportu skierowano do Przysuchy (220), Żarnowa (300), Drzewicy (255), Białaczowa (200) i Paradyża (75). Napływ tak znacznej liczby ludności do przepełnionych już gett powodował szerzenie się chorób zakaźnych (tyfus), które wobec braku podstawowych leków powodowały śmierć wielu osób.
We wszystkich miastach i miasteczkach dystryktu radomskiego, w tym i na obszarze powiatu tomaszowskiego, podobnie jak w innych miastach Polski, okupant utworzył specjalne, odrębne dzielnice dla Żydów - getta. Były one jednym z najbardziej skutecznych instrumentów masowej likwidacji ludności żydowskiej. Skupiona i zamknięta w jednym miejscu ludność, stała się łatwym obiektem wszelkiego rodzaju represji, a później akcji likwidacyjnych. W dystrykcie radomskim utworzono zamknięte dzielnice już w październiku 1939 r. (getto w Piotrkowie Tryb.), lecz na terenie powiatu tomaszowskiego pierwsze powstają w 1940 r.: w Opocznie w listopadzie, w Tomaszowie Maz. w grudniu. Opoczyńskie getto składało się ze 115 domów, w których przebywało ponad 3000 ludzi. Wiosną i latem 1941 r. władze okupacyjne przystąpiły do zakładania nowych gett na terenie powiatu.
W 1942 roku Niemcy podjęli decyzję i przystąpili do realizacji planu masowej zagłady ludności żydowskiej (operacja Reinhard). Pierwszy jej etap polegał na skupieniu Żydów w małych i średnich gettach. Odbywało się to od stycznia do lata tegoż roku, a przykładem typowym jest wysiedlenie, już l stycznia, do Gielniowa Żydów z gminy Szadkowice. Wkrótce potem wysiedlono do Opoczna ludność żydowską z okolicznych miejscowości. Drugi etap, rozpoczęty w sierpniu 1942 r., polegał na zgrupowaniu jej w jednym dużym getcie. Takie zgrupowania miały miejsce bezpośrednio przed generalną deportacją do obozu zagłady (np. w dniu 21 października 1942 r. przesiedlono 400 Żydów z Paradyża do Opoczna).
Likwidację dzielnic żydowskich w dystrykcie radomskim rozpoczęto 5 sierpnia 1942 r. od deportowania Żydów z Radomia. Natomiast cała akcja wysiedleńcza z poszczególnych powiatów, przeprowadzona według ustalonego planu i terminarza, trwała trzy miesiące i zakończona została 7 listopada likwidacją getta w Końskich. Z terenu Opoczyńskiego wszystkich Żydów, objętych operacją Reinhard, skierowano do obozu zagłady w Treblince. Akcja wywózki rozpoczęła się w Drzewicy, skąd w dniach 22-23 października wywieziono około 2000 Żydów, a następnego dnia, 24 października, wysłano 250 osób z Gielniowa. Od 27 do końca października deportowano do Treblinki ludność żydowską z Przysuchy (4000 osób), Opoczna (3000 osób) i Żarnowa (2000 osób). Łącznie w ciągu całego miesiąca wywieziono około 11.250 osób. Na terenie Opoczna w getcie pozostało około 120 Żydów.
Inną formą eksterminacji ludności żydowskiej były, trwające przez całą okupację, rozstrzeliwania. Z uwagi na brak materiałów źródłowych, trudno jest ustalić liczbę osób, jaka w nich zginęła. Już od 1939 r. miały one miejsce w Opocznie przy ul. Rzecznej, gdzie zostało zastrzelonych przez żandarmerię z Opoczna kilkuset Żydów, których zwłoki pochowano na cmentarzu żydowskim. Od 1941 r. trwały rozstrzeliwania w getcie w Drzewicy (zginęło 65 Żydów), a od 1942 r. w Przysusze (około 30 osób), w Białaczowie (zginęło 9). Nie są to wszystkie przypadki rozstrzeliwań na terenie powiatu i nie obejmują one działań okupanta przeciwko uciekinierom z gett i mordów na Żydach ukrywanych, często z narażeniem życia, przez ludność polską.
W ramach planu „bezkrwawego" wyniszczenia społeczności żydowskiej stosowano na terenie powiatu opoczyńskiego także grabież, mienia i prace niewolnicze. Pierwsze z nich polegały główne na konfiskacie ruchomego i nieruchomego mienia oraz nakładania na ludność żydowską kontrybucji w gotówce i naturze. Natomiast system pracy niewolniczej miał na celu biologiczne osłabienie ludzi i wykorzystanie ich dla potrzeb wojennej gospodarki III Rzeszy. Zgodnie z dekretem Hansa Franka z 26 października 1939 r.,. wprowadzono dla Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa przymus pracy, obejmujący całą ludność w wieku od 14 do 60 lat. Na terenie Opoczyńskiego ludność żydowską wykorzystywano głównie w pracach melioracyjnych, drogowych oraz wysyłano kontyngenty robotników do zakładów przemysłowych na terenie dystryktu (np. w lipcu 1942 r. dostarczono 400 wykwalifikowanych robotników do zakładów Hassag w Skarżysku-Kamiennej). Trudno jest dzisiaj określić dokładnie, ilu Żydów z powiatu opoczyńskiego przeżyło tragiczne lata II wojny światowej.

Marek Ziębicki