wróć do HISTORIA>>

Bliźniacze herby (cz. I).

Podczas kolejnych poszukiwań i szperania w różnego rodzaju materiałach książkowych, które wykorzystuję jako źródło poznawania i zbierania ciekawostek, natrafiłem przypadkowo na herby niektórych czeskich rodów szlacheckich, które swoim wyobrażeniem znaku są bardzo podobne do herbu mojego rodzinnego miasta, Opoczna. Wzbudziło to moje zainteresowanie badawcze i inspirowało do dociekliwych poszukiwań wspólnych cech i źródeł dość bliskiego podobieństwa. Postanowiłem więc trochę zagłębić się w temat i spróbować odnaleźć kilka „bliźniaczych” herbów Opoczna między znakami miast słowackich i czeskich. O ile pomiędzy herbami miast słowackich nie udało mi się dotychczas natrafić na ślad opoczyńskiego odpowiednika o tyle więcej szczęścia miałem wśród miast czeskich. Najwięcej z nich odnalazłem wśród herbów miast i miasteczek Moraw Północnych, których stolicą jest Ostrava (Ostrawa).
Niniejszym tekstem postanowiłem utrwalić wyniki swoich dociekań i poszukiwań. Zacząć jednak wypada od znaków rodowych czeskiej szlachty między którymi występuje znak „Odrowąż” znany z opoczyńskiego herbu.

Herb szlachecki panów z Kravař

Znany heraldyk polski i czeski Bartosz – Bartłomiej Paprocki czyli Bartolomej Paprocký (1540 – 1614) przebywający i działający w Czechach i na Morawach na przełomie XVI/XVII w., uważał herb rodowy szlachty z Kravař za znak znany jako „odřivous“ czyli oderwany, oddarty wąs. Nazwa powyższa jak można się łatwo domyśleć ma wiele wspólnego z polskim Odrowążem! O jego pochodzeniu głosi zachowana do naszych czasów stara opowieść. Według niej, żył podobno kiedyś na Morawie czyli polskich Morawach, bo stąd ród ten miał się wywodzić, znakomity siłacz drobnej postawy o imieniu Saul. Kiedyś wziął udział w turnieju zapaśniczym gdzie przyszło mu zmierzyć swoje siły z silnym i olbrzymiego wzrostu przeciwnikiem. Olbrzym widząc niewielkiego wzrostem Saula nie mógł powstrzymać się od śmiechu i drwił z przeciwnika będąc pewnym zwycięstwa. Jednak w czasie pojedynku, Saulowi udało się chwycić olbrzyma za długie wąsy, którymi się chlubił i mocnym targnięciem mu ich oderwać. Na znak zwycięstwo nakłuł je podobno na strzałę i podał oglądającemu pojedynek, królowi. Tyle dowiemy się z pięknego podania.
W rzeczywistości jednak znak rodowy w herbie nie przedstawia oderwanych wąsów, lecz tzw. owiniętą lub zawiniętą strzałę czyli strzałę z nawiniętym na nią kawałkiem tkaniny lub materiału. Strzały takie bowiem namoczone wcześniej do lepkiej i łatwopalnej smoły używano w czasach średniowiecza do zapalania drewnianego poszycia dachowego lub słomianych strzech. Służyły do wzniecania pożarów w grodach i miastach. Strzałę panów z Kravař odnaleźć można w herbach miast morawskich: Nový Jičín, Štramberk czy Kravař u Opavy.
Pole tarczy herbowej posiada najczęściej kolor czerwony, strzała natomiast kolor srebrny.

Sedlničtí z Choltíc

Znak zwany „odřivous“ posiadała w swoim herbie nie tylko szlachta z Kravař, ale również inny ród szlachecki żyjący na Morawach i Śląsku, Sedlničtí z Choltíc. Chociaż nie można udowodnić u nich czy potwierdzić z całą pewnością pochodzenie lub wywodzenie się rodowodu od dość rozgałęzionego rodu możnowładców Benešovičů, których znak ten łączył, jednak Sedlničtí przeżyli pozostałe rody tego samego herbu. W 1546 r. został im potwierdzony morawski stan szlachecki i w 1695 r. uzyskali nawet tytuł hrabiowski I Rzeszy - Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Od panów z Kravař różnili się klejnotem: szlachta z Kravař posiadała hełm rycerski ozdobiony orlimi piórami, Sedlničtí natomiast ogon pawia przeszyty strzałą.
Pole tarczy herbowej było czerwone, strzała – srebrna.

Szlachta z Dubě

Stary ród panów z Dubě (w odróżnieniu od szlacheckiej rodziny Berků z Dubě posiadającego w herbie dwa skrzyżowane kozły do suszenia siana – przyp.autora i objaśnienie poniżej) tak jak cała szlachta Beneševiců chlubił się pięknym znakiem owiniętej strzały, która została szczegółowo opisana przy herbie szlachty z Kravař. Na podstawie fresku wykonanego na ścianie w zamku Písek lub w niemieckim zamku Laufu przypuszczać można, że pole tarczy było srebrne a strzała czerwona. Z innych zachowanych źródeł dotyczących tego rodu wynika, że kolory herbowe były malowane odwrotnie (na czerwonym tle tarczy herbowej srebrna strzała). Niektóre przedstawiają nawet skośnie umieszczenie strzały na tarczy. Imię Roháč określające gatunek chrząszcza - jelonka używać zaczął dopiero ojciec późniejszego sławnego przywódcy husyckiego i hetmana Jana Roháča. On również używał w pieczęci rodowej tarczę ze skośną strzałą. Klejnotem znanym z innych dokumentów różni się szlachta z Dubě od innych rodów szlacheckich posiadających w swoim herbie podobną strzałę chociaż i tu występują pewne różnice.

Objaśnienie do powyższego tekstu:
Warto w tym miejscu wspomnieć, że używany w wioskach na terenie Czech, Moraw i Słowacji kozioł do suszenie trawy na siano, z powodzeniem stosowano w średniowieczu jako oręż wojskowy. Częstokroć służył oblegającym grody, zamki, warownie, twierdze lub mury obronne miast przy ataku jako prymitywna drabina do wspinania się na mury, ich zdobywania, przechodzenia na drugą stronę i zajmowania pozycji obrońców. Kozioł wykonywany jest z reguły z drzewka jodłowego lub sosnowego, którego grube i liczne konary są obcinane na długość 25-30 cm od pnia głównego. Kozioł taki jako prymitywną pomoc do wspinania wykonać można też w sztuczny sposób. Do przygotowanego wcześniej pala-słupa wypala się na na wylot otwory do których wsadza się następnie grube drewniane kołki. W ten sposób powstaje również tzw.„cygańska drabina“. Taka prymitywna drabina z kozła trafiła nawet do tarcz średniowiecznych rodów rycerskich nimi się posługujących.

Poza herbami szlacheckimi znak podobny do herbu Opoczna odnaleźć można w herbach miast morawskich i czeskich. Występuje przede wszystkim w herbach miasta: Bílovec, Čechy pod Kosířem, Fulnek, Hustopeče nad Bečvou, Kravaře, Nový Jičín, Plumlov, Štramberk, Humpolec i Moravský Krumlov.

Bílovec - herb

Bílovec (pow. Nový Jičín)

Miasto Bílovec założone zostało około 1323 roku przez Voka z Kravař. Pierwotnie nazywało się Wockenstadt czyli miasto Voka. Bílovec był w posiadaniu szlachty z Kravař do połowy XV wieku. Na najstarszej zachowanej pieczęci miejskiej pochodzącej z dokumentu oznaczonego datą 15 czerwca 1440 roku, na wczesnogotyckiej średniowiecznej tarczy wyobrażona została owinięta strzała znana z herbu panów z Kravař. Znak zwierzchnictwa wymienionego rodu nad miastem i przynależność do ich posiadłości miasto podkreślało nie tylko jego przejęciem do pieczęci, ale również zaczęło go później używać jako elementu herbu miejskiego. Przyjęty w ten sposób bez zmian w całości herb rodowy panów z Kravař stał się herbem Bílovca – owinięta srebrna strzała na czerwonym polu tarczy herbowej. Z dostępnej literatury dowiedzieć się można, że w czasach późniejszych do herbu miasta trafiły także elementy przejęte ze znaków rodowych i herbów innych jego właścicieli. I tak na przykład w pierwszej połowie XVI wieku pojawił się jako herb Bílovca herb szlachty z Fulštejna. Jednak na znanych i zachowanych starych pieczęciach wspominane zmiany i uzupełnienia herbu nie stwierdzono. Ostatecznie miasto Bílovec poprzestało na używaniu herbu z godłem rodowym panów z Kravař.

Waldemar Oszczęda

część 2  część 3