wróć do HISTORIA>>

Zarys dziejów miasta Opoczna i powiatu opoczyńskiego do 1939 r. (cz. III).

część 1  część 2  

Większe działania militarne na obszarze powiatu toczyły się w okresie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. Chociaż nie stoczono żadnej poważniejszej bitwy, ale jednak przemarsze wojsk zaborczych i powstańczych (m.in. gen. Antoniego Madalińskiego, gen. Strasza, gen. Jana Henryka Dąbrowskiego i ostatniego naczelnika powstania gen. Wawrzeckiego) prowadziły do zubożenia mieszkańców. Z terenu Opoczyńskiego w szeregach powstańczych walczyli, służąc w jednostkach milicji pospolitego ruszenia: Albin Kazimierz Skórkowski z Wielkiej Woli oraz Krzysztof Karwicki.
W lipcu 1784 r. starostą został wojewoda sieradzki Jan Małachowski. Kilka lat później w dniu 18 lipca 1787 r. przez Opoczno przejeżdżał ostatni król Stanisław August Poniatowski. Dwaj przedstawiciele naszego grodu - Kazimierz Unicki i Wojciech Raczyński - brali udział w 1790 r. w obradach miast królewskich, zwołanych przez prezydenta Warszawy Jana Dekerta. W roku następnym marszałek Sejmu Wielkiego - Stanisław Małachowski - otrzymał honorowe obywatelstwo wolnego miasta Opoczna. W ten sposób zapewne mieszczanie solidaryzowali się z jego dążeniami do przeprowadzenia postępowych reform i do odrodzenia społecznego oraz gospodarczego państwa polskiego.
Traktaty rozbiorowe wcieliły powiat opoczyński do zaboru austriackiego, wchodził w skład cyrkułu koneckiego. Od 1807 r. należał do Księstwa Warszawskiego i przyporządkowany został do departamentu radomskiego. W 9 lat później powstał obwód opoczyński z powiatami: koneckim, opoczyńskim i szydłowieckim. Wtedy też siedziba urzędu powiatowego została przeniesiona z Opoczna do Końskich. Po Powstaniu Listopadowym, na mocy rozporządzenia Rady Administracyjnej w Warszawie z 14 III 1834 r., miasto z powrotem odzyskało dawne znaczenie, stając się ponownie ośrodkiem powiatowym. Tym sposobem powiat opoczyński, aż do wybuchu I wojny światowej, należał do guberni radomskiej. W lipcu 1809 r. na rynku opoczyńskim i w kościele parafialnym miały miejsce, z udziałem miejscowych władz i licznie zgromadzonych mieszczan, uroczystości religijno - świeckie ku czci cesarza Napoleona Bonapartego.
W pierwszej połowie XIX w,, handel opoczyński nadal znajdował się w rękach żydowskich kupców. Nastąpił całkowity upadek rzemiosła, pozostały nieliczne warsztaty:
l tkacz 3 kapeluszników, kilku kowali - trudniących się produkcją i sprzedażą bryczek oraz wozów konnych. Głównym zajęciem ludności polskiej było rolnictwo i hodowla. W tym okresie (1828 r.) miasto liczyło 342 domy .zamieszkałe przez 3363 osób.
W kolejnych dziewiętnastowiecznych powstaniach niepodległościowych brało udział wielu mieszkańców naszego regionu. Po upadku Powstania Listopadowego władze carskie brutalnie represjonowały jego uczestników, wysyłając ich na Syberię i konfiskując rodzinne majątki. Największe nasilenie walk z caratem miało miejsce w okresie Powstania Styczniowego. W tym okresie w Opoczyńskiem charakterystyczne były liczne wystąpienia chłopów przeciwko dworom. Ruch antyszlachecki, w początkowym okresie powstania, ogarnął swoim zasięgiem około 50 wiosek. Szczególne nasilenie tych wystąpień miało miejsce w gminach: Białaczów, Radzice, Studzianna i Brudzewice, gdzie rabowano dwory, a ich właścicieli odstawiano do carskich władz Do 14II 1863 r. chłopi przekazali około 100 osób, którym jednak nie udowodniono udziału w walkach powstańczych i zwolniono.
W zasadzie wystąpienia chłopskie określić można jako ruch antyszlachecki, nie zaś antypowstańczy i nie miały krwawego przebiegu, znamy tylko jeden przypadek zabicia przez chłopów nauczyciela - Oktawiana Trepki ze Studzianny.
Naczelnikiem sił zbrojnych w powiecie opoczyńskim mianowano Józefa Łakińskiego. W dniu 31 I 1863 r. jego oddział zajął Opoczno, z którego kilka dni później został wyparty (3 II) przez Rosjan. Po otrzymaniu wiadomości o porażce powstańców dowodzonych przez Mariana Langiewicza, rozwiązał zgrupowanie, za co został oddany pod sąd wojenny. W początkach lutego w okolice Studzianny dotarła grupa powstańców kierowana przez Antoniego Jeziorańskiego. Był to największy oddział operujący na tym terenie, liczący 466 strzelców, 192 kawalerzystów i 885 kosynierów. W okolicach Studzianny wojska te w dniu 10 lutego przeprowadziły kilka potyczek z żołnierzami rosyjskimi, dowodzonymi przez Dońca Chmielińskiego. Kolejne starcia powstańcze na terenie powiatu miały miejsce dopiero w lecie 1863 r. W dniu 10 lipca oddział dowodzony przez Ludwika Żychlińskiego, w pobliżu Ossy stoczył krwawą bitwę z wojskami zaborczymi. Według relacji dowódcy straty wroga wyniosły: 198 zabitych, 11 rannych, natomiast własne - 19 zabitych i tyleż samo rannych. Obawiając się odwetu ze strony Rosjan, ugrupowanie Żychlińskiego opuściło wkrótce ziemie powiatu opoczyńskiego. Po dłuższej przerwie nowe potyczki miały miejsce w marcu i kwietniu następnego roku. Kolejny naczelnik powiatu ppłk Jan Rudowski, realizując rozkaz gen. Józefa Hauke Bosaka, próbował zorganizować luźno działające grupy partyzanckie w ... pułk Opoczyński dywizji Sandomierskiej. Jednak duże nasilenie terenu okupacyjnymi wojskami, uniemożliwiło już prowadzenie poważniejszych działań powstańczych. Podczas obławy pod Opocznem w dniu 18 marca, rosyjskie oddziały pacyfikacyjne dowodzone przez Laszczanowa, zaatakowały grupę powstańców Matwieja Bezkiszyna (Bezkiszkina). Ostatnia potyczka miała miejsce w dniu 9 kwietnia w lesie pod wsią Klinowa (Kliny). Patrolująca wówczas podopoczyńskie miejscowości sotnia kozacka, dowodzona przez mjr. Zagriażskiego, natknęła się na 60 osobowy oddział kpt. Waltera. Zaskoczeni powstańcy, nie stawiając żadnego oporu, prawie wszyscy zostali wzięci do niewoli.
Rozległe tereny powiatu opoczyńskiego były rejonem licznych walk powstańczych. Na jego obszarze stoczono 40 mniejszych i większych potyczek z Rosjanami. Mieszkańcy Opoczyńskiego aktywnie uczestniczyli w działaniach partyzanckich. Innymi formami pomocy dla oddziałów powstańczych było organizowanie pomocy medycznej dla rannych i dostarczanie żywności. Po upadku powstania skończyły się walki zbrojne o wolność.

Marek Ziębicki

część 4