wróć do HISTORIA>>

Zarys dziejów miasta Opoczna i powiatu opoczyńskiego do 1939 r. (cz. IV).

część 1  część 2  część 3
 
W końcu XIX w. nastąpił intensywny rozwój przemysłowy Opoczna i okolicznych miejscowości. Proces ten zapoczątkowany został głównie uruchomieniem w 1885 r. linii kolejowej, łączącej miasto z Koluszkami i Skarżyskiem-Kamienną. Do tegoż rozwoju przyczyniły się także miejscowe bogactwa naturalne: lasy, rudy żelaza, gliny, pokłady piaskowca, dobrej jakości kamień wapienny oraz złoża piasku kwarcowego. Największym zakładem w owym czasie była, wybudowana na przełomie 1897-98 r. fabryka posadzki - Jan Dziewulski, Józef i Władysław Lange. Na początku XX w. na terenie miasta działały następujące zakłady przemysłowe: huta szkła, wapienniki, cementownia, fabryka octu, browar, odlewnia żeliwa, cegielnia. Pracowało w nich w tym czasie 585 robotników. W mieście była apteka, poczta, telegraf, sądy pokoju i gminny. W Domu Esterki mieściła się kasa powiatowa, natomiast przebudowany zamek był siedzibą władz powiatowych. Koniec wieku przyniósł także szybki rozwój demograficzny ziemi opoczyńskiej. Wkrótce po upadku powstania styczniowego ludność całego powiatu liczyła 63.435 mieszkańców. Ale już w 1884 r. zwiększyła się do 87.701. W całym powiecie znajdowało się około l0000 domów mieszkalnych, w tym tylko 670 murowanych.
Na przełomie XIX i XX w. nastąpił także rozwój szkolnictwa i oświaty. O ile jeszcze w XVIII w. w Opoczyńskiem funkcjonowały tylko 4 szkoły, to pod koniec XIX w. było ich 18. W 1910 r. co czwarte dziecko uczęszczało do szkoły (55% ogółu ludności nie umiało czytać i pisać). Wyraźna poprawa nastąpiła dopiero w okresie międzywojennym.
W 1937 r. na terenie powiatu działało 120 szkół powszechnych, przeważnie jedno- i dwuklasowych, Seminarium Nauczycielskie w Mariówce oraz Żeńska Szkoła Rolnicza i Męski Uniwersytet Ludowy w Radzicach.
Wybuch I wojny światowej odrodził nadzieje narodu polskiego na odzyskanie niepodległości. Wielu młodych ludzi z terenu powiatu zostało zmobilizowanych w szeregi Armii rosyjskiej. Podczas działań wojennych w 1914 r. Opoczno i okoliczne wioski kilkakrotnie były miejscem starć zbrojnych. W dniu 30 października do miasta wkroczyły oddziały rosyjskie i stacjonowały w nim do maja 1915 r. Walki toczyły się głównie wzdłuż szlaku kolejowego Opoczno - Tomaszów Maz. W wyniku ofensywy Rosjan w grudniu 1914 r. jednostki niemieckie zostały zepchnięte za linię Bukowiec - Mniszków. Kolejne działania zbrojne miały miejsce na wiosnę 1915 r. W dniu 13 maja toczyły się one w okolicach: Opoczna. Kraszkowa, Drzewicy i Gielniowa. W dwa dni później wycofujące się z miasta oddziały rosyjskie zniszczyły mosty. Tego samego dnia wojska austriackie wkroczyły do Opoczna. Na terenie powiatu pełną władzę skupiał komendant - Henryk Mieroszewski. Do swojej pomocy miał, wybraną przez okupanta Radę Przyboczną. W tym okresie z inicjatywy komendanta odbudowano dworzec kolejowy, zbudowano most na Drzewiczce, hale targowe, zorganizowano administrację i milicję miejską. Jednym z ważniejszych wydarzeń były wybory do samorządu miejskiego. Rada Miejska składała się z 24 radnych. Natomiast pierwszym burmistrzem został Jan Włoszczewski, a jego zastępcą Cyprian Januszewski.
Wraz z armią austriacką do Opoczna przybyli legioniści. W ich szeregach z terenu powiatu walczyli m. in.: Piotr Cieślak, Stanisław Lewicki, Mikołaj Badura, Piotr Piekarski. Z ich inicjatywy organizowano akademie, przedstawienia teatralne i odczyty mające na celu rozbudzanie ducha narodowego wśród społeczeństwa. Generalnie można stwierdzić, iż miasto nie odniosło poważniejszych zniszczeń w wyniku działań wojennych. Jednak mieszkańcy ponosili dotkliwe straty na skutek rekwizycji i kontrybucji. Większe zagrożenia i niebezpieczeństwa wynikały z kradzieży oraz rabunków jakich dopuszczały się przechodzące wojska zaborców. Rozbudzone nadzieje na szybkie odzyskanie niepodległości zaowocowały powstaniem Polskiej Organizacji Wojskowej, której członkowie gromadzili broń i przygotowywali kadry do wystąpień przeciwko zaborcom. W październiku 1918 r., z inicjatywy jej przywódców: Stefana Janasa i kpt. Józefa Wijaty, doszło do porozumienia z żołnierzami austriackiej Armii (byli to Czesi), którzy zgodzili się poddać miasto bez walki. Rezultatem tej ugody, podczas akcji rozbrajania okupanta, po stronie polskiej nie było żadnych ofiar.
W pierwszych dniach niepodległości początkowo władzę sprawowali urzędnicy administracji austriackiej. Następnie, z ramienia polskiego rządu, na czele powiatu stanął komisarz Makarewicz a po nim S. Janas. W tych dniach, do czasu zorganizowania policji państwowej, której pierwszym powiatowym komendantem został Antoni Woźnicki, porządku w mieście strzegli członkowie POW. Tuż przed odzyskaniem niepodległości, postanowieniem Rady Regencyjnej, wprowadzono na ziemiach okupacji austriackiej podział na powiaty. W sierpniu 1919 r. urzędy powiatowe przekształcono w starostwa. Pierwszym opoczyńskim starostą został Tadeusz Giedryć. W wyniku reformy administracyjnej z 2 VIII 1919 r. Opoczno zostało włączone do województwa kieleckiego, i pozostawało w jego strukturach do 31 III 1939 r. Od l kwietnia należało do województwa łódzkiego. W 1913 r. liczyło 7500 mieszkańców, w 1921 r. 8906, a w 1939 r. blisko 11000.
Lata l wojny światowej przyniosły całemu opoczyńskiemu przemysłowi dotkliwe straty. Wszystkie dziedziny życia gospodarczego regionu doznały znacznego uszczerbku. Wynikały one zarówno z bezpośrednich szkód spowodowanych działaniami wojennymi, jak również rekwizycjami surowców, maszyn i towarów na potrzeby gospodarki wojennej okupantów. Dla ożywienia życia gospodarczego powołano w 1919 r. Oddział Banku Ziem Polskich, a w 1922 r. Oddział Banku dla Handlu i Przemysłu. Po wojnie jednak przemysł rozwijał się bardzo powoli. Uruchamiano stare zakłady i zakładano nowe m.in.: hutę szkła, fabrykę pończoch czy wytwórnię wódek i likierów. W najbliższej okolicy do wyróżniających się zakładów należały: Zakłady Braci Kobylańskich i przędzalnia wełny w Drzewicy, papiernia „Ludwik Bajer" w Machorach, fabryka gwoździ „Kozłowski" w Maleńcu. Pod koniec okresu międzywojennego miejscowe fabryki dawały zatrudnienie około 980 robotnikom, natomiast w rzemiośle pracowało blisko 320. W istniejących 132 sklepach i 5 hurtowniach znalazło zatrudnienie 650 osób. W sumie w zawodach pozarolniczych pracowało 2200 mieszkańców. Ten powolny, lecz systematyczny rozwój gospodarczy miasta i powiatu został zahamowany agresją Niemiec faszystowskich na Polskę we wrześniu 1939 r.

Marek Ziębicki